ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΡΚΑΚΗ ΑΛΚΙΟΝΗ

Πώς γεννιέται η ξενοφοβία

Μέσα από την ξενοφοβία εκδηλώνεται ο φόβος για όποιον είναι διαφορετικός από μας όχι μόνο στη φυσική του μορφή, αλλά και στην κουλτούρα, τη θρησκεία ή τους τρόπους ζωής. Τα χαρακτηριστικά του άλλου, ωστόσο, είναι μόνον ένα πρόσχημα, για να μπορούμε να προβάλλουμε πάνω του τις δικές μας αγωνίες.

Απορρίπτοντας τον άλλον για το ένα ή το άλλο χαρακτηριστικό του, η ξενοφοβία φτάνει ακόμα και να αρνείται την ανθρωπιά του άλλου, χαρακτηρίζοντας τον μη ανθρώπινο, επειδή είναι διαφορετικός από μας. Για τον ξενόφοβο γίνεται αδύνατο να ζήσει με τους άλλους. Οι άλλοι γίνονται αντιληπτοί ως ακάθαρτοι. Η παρουσία τους απειλεί την καθαρότητα μιας εξιδανικευμένης κοινότητας, η οποία, επομένως, πρέπει και να προστατευτεί. Ένας τέτοιος συλλογισμός παράγει τον ρατσισμό, δηλαδή την πιο ακραία μορφή της ξενοφοβίας.

Φυσικά, όποιος είναι ξενόφοβος κινείται πάντοτε σε ένα γενικό επίπεδο, στιγματίζοντας μιαν ολόκληρη κοινότητα, έστω και αν σε προσωπικό επίπεδο θα έχει έναν άραβα, σενεγαλέζο ή ρουμάνο φίλο, για να τον επιδεικνύει απορρίπτοντας κάθε κατηγορία για ξενοφοβία εναντίον του ίδιου.

Η αύξηση της ξενοφοβίας είναι μια ανησυχητική ένδειξη για τη κοινωνία μας. Σήμερα, έπειτα από μια μακρά περίοδο κατά την οποία η ξενοφοβία φαινόταν βαθμιαία να υποχωρεί, μου φαίνεται ότι επιστρέφει και μας γυρίζει πίσω στη βαρβαρότητα.

Για να κατανοήσουμε τις αιτίες αυτής της εξέλιξης, πρέπει να πάρουμε υπόψη μας ότι ζούμε σε μια κοινωνία πιο ανοιχτή και πιο κινητική, στη οποία οι επαφές ανάμεσα σε διαφορετικούς πληθυσμούς είναι πιο εύκολες και αυξάνονται διαρκώς. Είναι μια κατάσταση που παράγει αντιφατικές συνέπειες. Πλάι στο άνοιγμα, εκδηλώνεται και η επίταση της ανησυχίας, που τροφοδοτεί την απόρριψη των άλλων. Όταν, όμως, αντιμετωπίζεται εχθρικά και απορρίπτεται μια ολόκληρη κοινότητα, καταλήγει να αναδιπλώνεται στον εαυτό της και να βυθίζεται στη μνησικακία.

Η ξενοφοβία, βέβαια, γεννιέται και από μια κρίση ταυτότητας. Η παγκοσμιοποίηση θέτει σε αμφισβήτηση την ταυτότητα μας, η οποία κινδυνεύει από απειλές που δεν είναι άμεσα αναγνωρίσιμες.

Ωστόσο, δεν ενισχύουμε την ταυτότητα μας καταπολεμώντας όποιον είναι διαφορετικός. Αντίθετα, η επίγνωση της ταυτότητας μας μεγαλώνει μέσα από τον διάλογο με τον άλλον που διαφέρει από μας.

Η παγκοσμιοποίηση απειλεί ασφαλώς και την ικανότητα μας για δράση. Όλο και πιο συχνά αισθανόμαστε ανήμποροι και ανίσχυροι. Γίνεται, λοιπόν, εύκολο να φορτώσουμε την ευθύνη γι’ αυτή την κατάσταση σε κάποιον άλλον, ο οποίος είναι αναγνωρίσιμος από το ένα ή το άλλο ειδικό του γνώρισμα. Η αόριστη και ασύλληπτη απειλή μπορεί έτσι να εντοπιστεί και, επομένως, μπορεί να αποκρουστεί πιο εύκολα. Είναι η δυναμική του αποδιοπομπαίου τράγου ένας βασικός λόγος που ωθεί στην ξενοφοβία σήμερα.

Όλα αυτά ενισχύονται σήμερα από τον κυρίαρχο λόγο, ο οποίος χρησιμοποιεί το θέμα της ασφάλειας για α δικαιολογήσει μια ξενόφοβη λογική.

Φυσικά, η ασφάλεια είναι δικαίωμα όλων, το οποίο πρέπει να είναι εγγυημένο, ιδίως στο πιο αδύναμο τμήμα του πληθυσμού. Δεν πρέπει, ωστόσο, να πέφτουμε στη δημαγωγία, καθιστώντας υπεύθυνες για τις δυσκολίες μας ολόκληρες ομάδες ανθρώπων. Σήμερα όλες οι στατιστικές μας λένε ότι η εγκληματικότητα είναι έργο κυρίως νέων μη μεταναστών.

Η εγκληματική απειλή, επομένως, έρχεται από το εσωτερικό της χώρας και όχι από το εξωτερικό. Δεν είναι οι μετανάστες, που ζουν μέσα στην ανασφάλεια, εκείνοι που απειλούν την ασφάλεια μας. Χρειάζεται να συνεχίζουμε να το επαναλαμβάνουμε και να προσπαθούμε να επεξεργαζόμαστε πολιτικές ικανές να συνδυάζουν φιλοξενία των άλλων και δικαίωμα στη ασφάλεια.

Αλέν Τουρέν, LaRepubblica

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:

Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 100- 120 λέξεις.

(μονάδες 25)

Β1. Να αναπτύξετε το νόημα της επόμενης περιόδου σε 80-100 λέξεις: «Όταν αντιμετωπίζεται εχθρικά και απορρίπτεται μια ολόκληρη κοινότητα, καταλήγει να αναδιπλώνεται στον εαυτό της και να βυθίζεται στη μνησικακία.».

(μονάδες 12)

Β2. Χρειάζεται να συνεχίζουμε να το επαναλαμβάνουμε και να προσπαθούμε να επεξεργαζόμαστε πολιτικές ικανές να συνδυάζουν φιλοξενία των άλλων και δικαίωμα στη ασφάλεια.

Να σχολιάσετε τη γλώσσα της προηγούμενης περιόδου, κρίνοντας:

1. τη λειτουργία του λόγου (αναφορική – ποιητική)
2. τα μέρη του λόγου που κυριαρχούν (ρηματικό – ονοματικό)
3. τους ρηματικούς τύπους (χρόνος, πρόσωπο, έγκλιση)
4. τη σύνταξη (ενεργητική – παθητική)

(μονάδες 6)

Β3.α. Να εντοπίσετε το είδος της συλλογιστικής πορείας που ακολουθεί ο συγγραφέας στην όγδοη παράγραφο («Η παγκοσμιοποίηση… σήμερα.»), αφού διακρίνετε τις προκείμενες και το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει.

(μονάδες 5)

β. Ποιος τρόπος πειθούς κυριαρχεί στην πέμπτη παράγραφο του κειμένου («Για να …μνησικακία.»); Να δικαιολογήσετε την απάντηση σας.

(μονάδες 4)

Β4. Να αναλύσετε τη νοηματική σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα στην τέταρτη («Η αύξηση … Βαρβαρότητας.») και στην Πέμπτη («Για να ... μνησικακία.») παράγραφο του κειμένου.

(μονάδες 3)

Β5. Να σχηματίσετε πρόταση με καθεμιά από τις επόμενες λέξεις, στον γραμματικό τύπο που αυτές βρίσκονται μέσα στο κείμενο: κουλτούρα (1^η  παρ), ξενοφοβίας (2^η παρ), στιγματίζοντας (3^η παρ), ένδειξη (4^η παρ), μεταναστών (10^η παρ).

(μονάδες 5)

Γ. Ένα ζήτημα που συζητείται έντονα στις μέρες μας και πυροδοτεί αντιπαραθέσεις που συχνά καταλήγουν στη διατύπωση ακραίων απόψεων είναι οι προϋποθέσεις υπό τις οποίες είναι δυνατό να αναγνωριστεί η ελληνική υπηκοότητα στους μετανάστες που διαβιούν στη χώρα μας. Στο πλαίσιο μια διαδικτυακής συζήτησης που διενεργήθηκε με αυτό το θέμα, υποστηρίξατε την άποψη ότι κάθε άνθρωπος, ανεξάρτητα από τον τόπο γέννησης του, για να αποδεικνύει έμπρακτα ότι ανήκει συνειδησιακά στην ελληνική κοινότητα και, κατ’ επέκταση, να κρίνεται άξιος να φέρει την ιδιότητα του έλληνα πολίτη, οφείλει να θέτει αντίστοιχες προτεραιότητες καθημερινά στη ζωή του. Να παρουσιάσετε αυτές τις προτεραιότητες σε ένα κείμενο 600 λέξεων.   

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ:

Α. Το κείμενο αναφέρεται στα φαινόμενα της ξενοφοβίας και του ρατσισμού που αναβιώνουν σήμερα σε βάρος ολόκληρων κοινοτήτων, με πρόσχημα την προστασία της εθνικής καθαρότητας. Αρχικά, παρουσιάζονται οι ανησυχίες που προξενούνται από τη συχνότερη επαφή με το διαφορετικό και από το αίσθημα αδυναμίας ως προς την αντιμετώπιση των αδιαφανών νέων απειλών. Οι ξένοι αντιμετωπίζονται ως εξιλαστήρια θύματα, μολονότι οι άνθρωποι επικαλούνται ως άλλοθι τις φιλικές σχέσεις με κάποια μεμονωμένα άτομα. Προβάλλεται η άποψη ότι οι δημαγωγοί κατηγορούν εσφαλμένα τους ξένους για την έξαρση της εγκληματικότητας. Η εχθρική αντιμετώπιση μιας κοινότητας την ωθεί στην εσωστρέφεια και στη μνησικακία, ενώ ο διάλογος μαζί της συμβάλλει στη συνειδητοποίηση της ιδιοπροσωπίας κάθε ατόμου. Τέλος, όλοι οφείλουν να φέρονται φιλόξενα, κατοχυρώνοντας την ασφάλεια ολόκληρης της ανθρωπότητας.

Β1. Η ρατσιστική αντιμετώπιση μιας διαφορετικής από τη δική μας κοινότητας επιφέρει την εσωστρέφεια της, ενισχύοντας τη δυσπιστία προς την κυρίαρχη ομάδα. Ειδικότερα, όταν απαξιώνονται και αντιμετωπίζονται υβριστικά τα άτομα που ανήκουν σε διαφορετικές πολιτισμικές κοινότητες, βιώνοντας προσβολές και προπηλακισμούς, αναπτύσσουν μια αμυντική ψυχολογία συσπείρωσης απέναντι σε όσους παραβιάζουν τα δικαιώματά τους. Ταυτόχρονα, όμως, η εύλογη ανασφάλεια τους αποξενώνει τα άτομα αυτά από την υπόλοιπη κοινωνία, καθώς αναπτύσσουν την πίστη ότι οι απειλές προέρχονται από το σύνολο της. Ενστερνίζονται, λοιπόν, τέτοιες γενικευτικές κρίσεις, περιχαρακώνονται συνειδητά, γεγονός που ενισχύει την αμοιβαία καχυποψία, οδηγεί στην κοινωνική πόλωση και επιφέρει νομοτελειακά έναν φαύλο κύκλο βίας που ανακυκλώνεται αμφίδρομα.

Β2.

1. Ποιητική («επεξεργαζόμαστε πολιτικές ικανές να συνδυάζουν»): προσδίδεται ζωντάνια και παραστατικότητα στο κείμενο, προσελκύοντας το ενδιαφέρον του δέκτη.
2. Ρηματικό μέρος: επιδιώκεται η αμεσότερη επικοινωνία με τον δέκτη, ενισχύοντας την προφορικότητα του ύφους.
3. Ενεστώτας: δηλώνεται ρηματική πράξη του παρόντος.

• α’ ρηματικό πρόσωπο: προσδίδεται οικειότητα, ενώ έμμεσα καλείται ο δέκτης να πεισθεί ότι ανήκει σε ένα ευρύτερο σύνολο, υιοθετώντας μια κοινή στάση.
• Οριστική («χρειάζεται»): δηλώνεται βεβαιότητα
• Υποτακτική (να…να…να…να…): εκφράζεται κάτι επιθυμητό.

1. Ενεργητική σύνταξη: το ύφος γίνεται πιο ζωντανό και παραστατικό, χωρίς ιδιαίτερη έμφαση στο περιεχόμενο της ρηματικής πράξης.

Β3.α.

• Προκείμενες: «Η παγκοσμιοποίηση… εύκολα»
• Συμπέρασμα: «Είναι η δυναμική… σήμερα»

Ο συγγραφέας ακολουθεί επαγωγική συλλογιστική πορεία.

β. Κυριαρχεί η επίκληση στη λογική του δέκτη, καθώς αναλύεται ένα λογικό επιχείρημα.

Β4. Σχέση αιτίου (5^η παρ/ τόνωση των επαφών με το διαφορετικό) – αποτελέσματος (4^η παρ/ αναβίωση της ξενοφοβίας)

Β5.

Στις σύγχρονες πολυπολιτισμικές κοινωνίες, χρειάζεται να σεβόμαστε και να αναδεικνύουμε την κουλτούρα του διαφορετικού, ώστε να συμβιώνουμε ειρηνικά και ισότιμα.

Η απειλή της ξενοφοβίας καθίσταται εντονότερη σε περιόδους οικονομικής ύφεσης, καθώς τα άτομα που πλήττονται από την κρίση πείθονται ευκολότερα στους λαϊκιστές.

Οι διανοούμενοι καλούνται να διαπαιδαγωγήσουν την κοινή γνώμη στιγματίζοντας τις παρεκτροπές του πλήθους και την ανευθυνότητα των πολιτικών.

Η αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας προς τους αναξιοπαθούντες χρειάζεται να αποτελεί ένδειξη αλληλεγγύης και συμπαράστασης και όχι να συνδέεται με πολιτικές σκοπιμότητες. 

Οι κοινότητες των μεταναστών χρειάζεται να αποκτήσουν την δυνατότητα αμεσότερης πολιτικής συμμετοχής, ώστε να διεκδικήσουν αποτελεσματικότερα τα δικαιώματα τους.

Γ. Ενδεικτική ανάπτυξη του Κύριου Μέρους

1^η Νοηματική Ενότητα: Οι προτεραιότητες που οφείλει να θέτει καθημερινά ένας άνθρωπος ώστε να αποδεικνύει έμπρακτα ότι ανήκει συνειδησιακά στην ελληνική κοινότητα, ανεξάρτητα από τον τόπο γέννησης του.

Πέρα από τις αντικειμενικά προσδιοριζόμενες ιδιότητες (π.χ. γνώση της γλώσσας, της ιστορίας και του πολιτισμού της Ελλάδας), το άτομο που δικαιούται την ελληνική υπηκοότητα χρειάζεται να επιδιώκει την ανάπτυξη της Ελλάδας σε όλους τους τομείς, ώστε να αποδεικνύει ότι ανήκει συνειδησιακά στην ελληνική κοινότητα (ότι, δηλαδή, νιώθει Έλληνας):

• Σε οικονομικό επίπεδο:

ü  Καταπολέμηση της ανεργίας

ü  Αύξηση της παραγωγικότητας

ü  Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των ελληνικών προϊόντων

ü  Τόνωση των επενδύσεων

ü  Καταπολέμηση της παραοικονομίας 

• Σε πολιτικό επίπεδο:

ü  Ενίσχυση των δημοκρατικών θεσμών

ü  Προάσπιση της κοινωνικής δικαιοσύνης

ü  Ανύψωση του διεθνούς κύρους της χώρας

ü  Κατοχύρωση της εθνικής ανεξαρτησίας και της εδαφικής ακεραιότητας

ü  Εδραίωση της ειρήνης

• Σε πολιτισμικό επίπεδο:

ü  Περιφρούρηση της πολυπολιτισμικότητας

ü  Τόνωση της εθνικής πολιτισμικής παράδοσης

ü  Εκσυγχρονισμός εκπαιδευτικού συστήματος

ü  Καλλιέργεια των επιστημών και των τεχνών

ü  Συγκρότηση ευρωπαϊκής ταυτότητας

 ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΡΚΑΚΗ ΑΛΚΙΟΝΗ